Kuşlar (Aves)

Kuşların Özellikleri

Kuşların en büyük özelliği, üyelerinin tümünün, diğer hiçbir hayvan grubunda görülmeyen yapıdaki tüyleri (telekler) taşımasıdır. Ayrıca, ön üyeleri uçma organı (kanat) hâline dönüşmüştür. Sıcakkanlı olma özelliği ilk defa bu hayvan sınıfında ortaya çıkmıştır. Sert kabuklu yumurtalar bırakarak çoğalırlar. Evrimsel olarak, sürüngenlerle yakın akrabadırlar. Kuşlarda diş yoktur. Kemiklerinin içi boş olup, havayla doludur. Bu, uçmaya yarayan uyumsal özelliklerinden biridir. Her çeşit besine özelleşme görülür. Suda yaşayanlar, başta balık olmak üzere çeşitli su böcekleri ve omurgasızlarla, bazıları ise su bitkileriyle beslenir. Karada yaşayanlar ise avcılıkla, leşle, bitki öz suları ya da meyvelerle beslenebilirler. En yaygın beslenme şekli tohumla beslenmedir. Kuşlar, omurgalılar içinde en etkin solunum yapan hayvan grubudur. Görme ve işitme duyuları çok iyi geliştiği için diğer algılama sistemleri kuvvetli olarak gelişmemiştir. Körelen duyularının başında koklama gelir.

Kuşlarda işitme duyusu oldukça iyi gelişmiştir. Omurgalılar içinde, görme yeteneği en iyi gelişmiş ve vücuduna göre gözü en büyük olan hayvan grubu kuşlardır. Sıcakkanlı ve uçma yeteneklerinin gelişmiş olması, bunların kutuplardan ekvatora kadar sucul ve karasal her ortamda temsil edilmelerini sağlamıştır. Tür sayısının en fazla olduğu yerler tropik ormanlardır. Güney Amerika, özellikle Amazonlar tür bakımından en zengin bölgelerdir. Türce en fakir yerler ise kutuplar ve kutuplara yakın soğuk tundralardır.

Kuş Türleri

Kanarya - Baykuş - Leylek - Balıkçıl - Deve Kuşu - Tavuk - Hindi - Papağan - Kartal - Şahin - Akbaba - Doğan - Bülbül - Saka - Kırlangıç - Serçe - Kaz - Ördek - Martı - Kuğu - Karabatak - Flâmingo - Güvercin - Kumru - Ağaçkakan - Gugu kKuşu

Kanarya

Kuşlar (Aves) sınıfının, ötücü kuşlar (Passeriformes) takımının, ispinozlar (Fringillidae) familyasındaki bazı türlere verilen genel addır. Boyları 11 cm kadardır. Erkeğin alnı, gözün üstü, boynun yanları ve göğsün ön tarafı yeşilimsi sarı renklidir. Karın ve kuyruk altı tüyleri beyazdır. Ayaklar sarımsı esmerdir. Her çeşit tohum ve taze bitkiyle beslenirler. Parklarda, bahçelerde, meyveliklerde, mezarlıklarda, bağlarda ve nehir kenarlarında yaşarlar. Orta ve Güney Avrupa ile Ön Asya'da yaygındırlar. Türkiye'nin hemen hemen her yerinde bulunurlar.

Baykuş

Kuşlar (Aves) sınıfının, gece yırtıcıları (Strigiformes) takımının, baykuşlar (Strigidae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Boyları türlere göre 19-70 cm arasında değişmektedir. Vücutları tıknaz, başları büyük, kanatları uzun ve kuyrukları kısadır. Gagaları kısa ve dipten itibaren çengel gibi kıvrıktır. Gözleri çok büyük ve gelişmiş olup, çok az ışıkta dahi iyi görürler. Büyük bir kısmı gece yaşar. Genellikle et, özellikle küçük omurgalıları (fare, tavşan, kertenkele, kaplumbağa gibi), solucan ve böcekleri yerler. Avlarını görme ve işitme duyuları ile bulur, pençeleri ile yakalar, gagaları ile didiklerler. Avustralya ve bazı okyanus adaları dışında tüm dünyaya yayılmışlardır. Ülkemizde 9 kadar türü bulunur.

Leylek

Kuşlar (Aves) sınıfının, leylekgiller (Ciconiiformes) takımının, leylekler (Ciconidae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Boyları 110 cm, ağırlıkları 5 kg kadardır. Vücutları beyaz, yalnız uçma tüyleri siyahtır. Gaga, bacaklar ve ayaklar kırmızıdır. Vücut tüyleri yeşilimsi siyah, yalnız karınları beyazdır. Bataklıklar, sulu çayırlar ve seyrek ağaçlı sulak yerlerde yaşarlar. Gezerek besin alırlar. Yavrularına ıslak besin verirler. Yuvalarını ağaçlar ve damlar (bacalar) üzerine yaparlar. Sürüler hâlinde göç ederler. Sadece yaz mevsiminde ülkemizde görülürler. Kışın Afrika'ya göç ederler. Yaşam süreleri 20 yıl kadardır. Kutuplar dışında tüm dünyaya yayılmışlardır.

Balıkçıl

Kuşlar (Aves) sınıfının, leylekgiller (Ciconiiformes) takımının, balıkçıllar (Ardeidae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Başları küçüktür. Enselerinde genellikle tüy demeti bulunur. Gagaları uzun ve düzdür; kenarları keskin ve ucu sivridir. Balık, iki yaşamlılar ve farelerle beslenirler. Kutuplar dışında tüm dünyaya yayılmışlardır.

Deve Kuşu

Kuşlar (Aves) sınıfının, deve kuşları (Struthioniformes) takımındaki türlere verilen genel addır. Bugün yaşayan kuşların en irileridir. Vücutları 300 cm uzunluğunda, 260 cm yüksekliğindedir. Ağırlıkları 100-160 kg'dır. Erkekleri daha iri olabilir. Uçma yetenekleri yoktur. Uçma ve kuyruk tüyleri çok yumuşaktır. Yürümeye ve koşmaya uyum sağlamış bu hayvanlarda büyük ölçüde parmak körelmesi görülür. Dışkı ve idrar ayrı ayrı dışarıya atılır. Eşeyler arasında çok belirgin farklılıklar vardır. Otçuldurlar. Daha çok bitkisel beslenmekle birlikte, omurgasız ve küçük omurgalı hayvanları da yerler. Afrika ve Arabistan'da açık arazilerde yaşarlar. Tüylerinin değerli olması nedeniyle doğada neredeyse tükenmek üzeredirler. Bazı çiftliklerde hem korunmaya alınmışlardır hem de tüyleri için beslenmektedirler.

Tavuk

Kuşlar (Aves) sınıfının, tavuklar (Galliformes) takımındaki bazı türlere verilen genel addır. Boyları 50 cm, ağırlıkları 1300 g kadardır. Islah yoluyla birçok tavuk ırkı elde edilmiştir. Erkeklerine horoz denir. Horozlarda bazı kuyruk tüyleri parlak renklidir ve orak gibi kıvrılmıştır. Başlarında farklı şekillerde etli bir ibik vardır. Tavuklar ise çoğunlukla göze çarpmayan renklerdedir. Ev tavuklarının verimi çok yüksektir. Her şeyi yerler. Yerde çok iyi besin ararlar. Ülkemizde doğal olarak yaşamayan, ama geniş ölçüde üretimi yapılan ev tavuğu, köken olarak Hindistan ve Sundz adasından gelmiştir.

Hindi

Kuşlar (Aves) sınıfının, tavuklar (Galliformes) takımının, hindiler (Meleagrididae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Baş ve boyun kısımları çıplaktır. Boyunları uzundur. Baş ve boyun üzerinde deri uzantıları vardır. Boyu ortalama olarak 125 cm, ağırlığı 18 kg kadardır. Çoğunluk bitkisel beslenir, bazen böcek de yerler.

Papağan

Kuşlar (Aves) sınıfının, papağanlar (Psittaciformes) takımındaki türlere verilen genel addır. Güney Yarım Küre'deki Pantropik bölgede, ılıman kuşakta yaygın olan; genellikle ağaçlarda, nadiren zeminde yaşayan kuşlardır. Başları büyüktür. Üst gaganın ucu kıvrıktır ve alt gaga daha kısadır. Kuşlar içinde beyin organizasyonu en çok bu hayvanlarda gelişmiştir. Bu nedenle birçoğu insan ve kuş sesini taklit edebilir. Renkleri çok güzeldir. Çekirdek yiyenler, ot tohumu yiyenler, meyve yiyenler, bitki öz suyu yalayanlar, polen yiyenler gibi gruplara ayrılırlar. Taşıdıkları bir virüs nedeniyle insanlara hastalık bulaştırırlar.

Kartal

Kuşlar (Aves) sınıfının, gündüz yırtıcı kuşları (Falconiformes) takımının, kartallar (Accipitridae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Boyları ortalama 70 cm kadardır. Gençlerin sırt tarafında ve kanat üstünde beyazımsı renkler bulunur. Tepe ve ense tüylerinin uçları soluk kahverengidir. Gagaları mavimsi siyah renklidir. Fare, tavşan, kuş, kertenkele ve kurbağa yerler. Orman ve steplerde, daha çok ova ve vadilerde yaşarlar. Yurdumuzun her yerinde her mevsim görülürler.

Şahin

Kuşlar (Aves) sınıfının, gündüz yırtıcıları (Falkoniformes) takımının, atmacalar (Accipitridae) familyasındaki bazı türlere verilen genel addır. Boyları 51-56 cm kadardır. Ergin erkekte sırt kahverengi ve kırmızı alacalıdır. Alın ve ensede beyaz benekler vardır. Kuyruk kahverengi, enine açık kahverengi bantlar taşır. Vücudun altında sarımsı ve beyaz benekler vardır. Fare, köstebek, kurbağa, kertenkele, yılan, kuş ve balıkla beslenirler. Her çeşit ormanda, kışın da tarla ve çayırlarda yaşarlar. Yaşam süreleri 25 yıl kadardır. Kanarya adalarından, Japonya'ya kadar yayılmışlardır. Türkiye'nin güneyinde kışın görülen göçmen, kuzeyinde ise her mevsim görülen yerli kuşlardır.

Akbaba

Kuşlar (Aves) sınıfının, kartallar (Falconiformes) takımının, atmacalar (Accipitridae) familyasındaki bazı türlere verilen genel addır. Kanatları geniş ve büyük, baş ve boyunları az çok çıplaktır. Boyları 60-100 cm arasında değişir. Genellikle leş yiyerek beslenirler. Ayrıca, sürüngen ve böceklerle de beslenebilirler. Seksen yıl yaşadıklarına ilişkin bilgiler vardır. Ülkemizde yerel ve göçmen olmak üzere toplam 4 türü görülebilir.

Doğan

Kuşlar (Aves) sınıfının, Gündüz Yırtıcı Kuşları (Falconiformes) takımının, Doğanlar (Falconidae) familyasındaki bazı türlere verilen genel addır. Renkleri türler arasında büyük değişiklikler gösterir. Boyları 38-46 cm arasında değişir. Böcekler, diğer küçük kuşlar, fare ve tavşanlarla beslenirler. Dünyanın ve ülkemizin birçok yerinde görülebilir.

Bülbül

Kuşlar (Aves) sınıfının, ötücü kuşlar (Passeriformes) takımının, kara tavuklar (Turdidae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Boyları 16 cm'dir. Baş ve sırt tarafı hafif kırmızı kahverengidir. Koyu kahverengi kanat tüylerinin kenarları açık renklidir. Kuyruk kırmızı olup, alt tarafı gri-beyazdır. Gagaları ise siyahtır. Böcek ve meyve yerler. Yaprak döken ağaçlardan oluşan ışıklı ormanlarda, fundalıklarda, park ve mezarlıklarda yaşarlar. Kuzeybatı Afrika'dan Sibirya'ya ve Avrupa'ya kadar yayılmışlardır. Türkiye'nin her yerinde yazın kuluçkaya yatan göçmen kuşlardır.

Saka

Kuşlar (Aves) sınıfının, ötücü kuşlar (Passeriformes) takımının, ispinozlar (Fringilidae) familyasındaki bir türe verilen genel addır. Boyları 12 cm kadardır. Erginde gözün arka kenarına kadar genişlemiş olan ve gaga dibini çeviren bant kırmızıdır. Tepe ve boynun yanları siyah, arkada kalan kısım beyazdır. Sırt, kahverengidir. Ayaklar kahverengidir. Deve dikenleri, tohumlar, böcekler ve yaprak uçları ile beslenirler. Bahçelerde, ağaçlı köy kenarlarında ve açık ormanlarda yaşarlar. Yuvalarını sap, çalı, yosun, tüy ve kıldan yaparlar. Yerli ve gezici kuşlardır. Avrupa ve Kuzey Afrika'dan Afganistan'a ve Sibirya'ya kadar yayılmışlardır. Türkiye'nin her tarafında görülen yerli kuşlardır.

Kırlangıç

Kuşlar (Aves) sınıfının, ötücü kuşlar (Passeriformes) takımının, kırlangıçlar (Hirundinidae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Boyları 19 cm kadardır. Erginlerde sırt ve boyundaki dar çizgi parlak mavimsi siyah, alın ve gerdan ise kırmızımsı kahverengidir. Kuyruğu derin çatallıdır. Kuyruk tüylerinin tümünün iç kısımlarında birer beyaz benek vardır. Karın ve kuyruk altı tüyleri beyazımsı gridir. Uçarken böceklerle beslenirler. Her yükseklikteki ev, şehir ve köy yakınlarında, evlerin iç kısımlarında da yuva yapabilirler. Göç sürüleri yarım milyon bireyden oluşabilir. İlkbaharda yurdumuza en erken gelen kuşlardır. Kuzey Asya hariç eski kıt'aların tümünde yayılmıştır. Türkiye'nin her yerinde rastlanan, yazın kuluçkaya yatan göçmen kuşlardır.

Serçe

Kuşlar (Aves) sınıfının, ötücü kuşlar (Passeriformes) takımının, serçeler (Passeridae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Boyları 14 cm kadardır. Başın ortasında gri kahverengi, bunun her iki yanında siyahımsı birer bant bulunur. Bu bant enseye kadar devam eder. Kaş çizgisi sarımsı gridir. Gözünün arkasında siyah bir benek bulunur. Sırt tarafı, kanat ve kuyruk tüyleri kahverengidir. Kenarları ise beyazdır. Gagaları sarımsı kahverengidir. Tohumlar, meyveler ve böceklerle beslenirler. Kayalıklarda, eski şatolarda, harabeler civarında ve ormanlarda yaşarlar. Palearktik'in güney ve orta kesimlerinde yaygındırlar. Türkiye'nin her tarafında görülebilen yerli kuşlardır.

Kaz

Kuşlar (Aves) sınıfının, ördekler (Anseriformes) takımının, ördekler (Anatidae) familyasındaki bazı türlere verilen genel addır. Boyları ortalama 75 cm, ağırlıkları 3 kg kadardır. Erginlerde alın ve gaga dibi beyaz; vücut tüyleri grimsi kahverengidir. Karın daha açık renkli olup, siyah beneklidir. Ayaklar pembe ya da kırmızı turuncudur. Genellikle bitkisel beslenirler. Bataklık, göl ve sulak çayırlardaki düzlüklerde ya da orta dereceli yüksek yerlerde yaşarlar. Hemen hemen bütün Türkiye'de görülürler.

Ördek

Kuşlar (Aves) sınıfının, ördekler (Anseriformes) takımının, ördekler (Anatidae) familyasındaki türlere verilen genel addır. İyi yüzen hayvanlardır. Gagaları üstten çok basıktır. Öndeki parmakları genellikle yüzme derisi ile birbirine bağlanmıştır. Büyük bir kısmı göç eder. Genellikle tatlı sularda yaşarlar. Değişik şekilde beslenmeye özelleşmişlerdir. Besinlerini dalarak alırlar. Dipteki çamuru ağızlarının içine alırlar. Bu çamuru gagalarında süzerler ve besinleri seçerek alırlar. Beslenmede görmenin fazla etkisi olmadığı için, geceleri de beslenirler. Bitkisel besinleri alırlar. Boyunlarını ileri uzatarak uçarlar. Ülkemizde çeşitli türleri yaşamaktadır.

Martı

Kuşlar (Aves) sınıfının, yağmur kuşları (Charadriiformes) takımının, martılar (Laridae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Erginlerde baş, boyun ve vücudun alt kısmı ve kuyruk beyazdır. Sırt kısmı ve kanat üstleri mavimsi gridir. Kanatların ön ve arka kenarları beyaz şeritlidir. Balık, yengeç, solucan, böcek ve lârvalarını yerler. Ortalama 25 yıl kadar yaşarlar. Gezici kuşlardır. Kayalık deniz sahillerinde yaşayanlar genellikle deniz martılarıdır. Batı Akdeniz'de kuluçkaya yatarlar. Akdeniz ve Ege Denizi sahillerinde bulunan yerli kuşlardır.

Kuğu

Kuşlar (Aves) sınıfının, ördekler (Anseriformes) takımının, ördekler (Anatidae) familyasındaki bazı türlere verilen addır. Boyları 152 cm kadardır. Erginlerinin renkleri kar beyazıdır. Gaga dibinde siyah bir çıkıntı vardır. Gaga dibi, göz arası ve ayakları siyah ya da grimsidir. Boyunlarını su içine daldırarak besinlerini alırlar. Besinleri, su ve bataklık bitkileri, tohum, ot, böcek, salyangoz, solucan, midye ve balıklardır. Yaşam süreleri 19 yıl kadardır. Deniz ve nehir kenarlarında yaşarlar.

Karabatak

Kuşlar (Aves) sınıfının, kürek ayaklı kuşlar (Pelecaniformes) takımının, karabataklar (Phalacrocoracidae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Boyları 90 cm kadardır. Erginler, kanat ve omuzlar hariç siyah metalik renktedir. Üst gaga kahverengi, alt gaga boynuz rengindedir. Besinleri başta balık olmak üzere hayvansaldır. Avlarını 3 m derine dalıp, ucu kıvrık üst gagaları ile alırlar. Sürüler hâlinde uçarlar. Göl, deniz ve nehir kenarlarında yaşarlar. Sivri kayalarda, ağaçlar üzerinde yuvalanırlar. Tüm dünyada ve ülkemizde uygun her yerde bulunurlar.

Flâmingo

Kuşlar (Aves) sınıfının, flâmingolar (Phoenicopterioformes) takımındaki türlere verilen genel addır. Boyları 130 cm, ağırlıkları 3,5 kg kadardır. Tüyleri beyaz ve pembe, kanatları siyahtır. Ayakları pembe renklidir. Boyunları çok uzun ve "S" şeklindedir. Bacakları çok ince ve uzundur. Sığ ve acı-tuzlu sularda yaşarlar. Alg ve yumuşakçalarla beslenirler. Türkiye'nin uygun yörelerinde kışı geçiren göçmen kuşlardır. Orta Anadolu'daki bazı yörelerde tüm yıl bulunabilirler.

Güvercin

Kuşlar (Aves) sınıfının, guguk kuşları (Cuculiformes) takımının güvercinler (Columbae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Orta büyüklükte, küçük başlı, kısa boyunlu ve kısa bacaklı kuşlardır. Gagaları kısa, zayıf yapılı ve ucu hafifçe aşağıya kıvrıktır. Oldukça hızlı uçarlar. Meyve, taneli ya da çekirdekli tohumlarla beslenirler. Ağaçlarda ve kayalık yerlerde yaşamaya uyum sağlamışlardır. Kutuplar dışında dünyanın her tarafında bulunurlar.

Kumru

Kuşlar (Aves) sınıfının, güvercinler (Columbiformes) takımının, güvercinler (Columbidae) familyasındaki bazı türlere verilen genel addır. Boyları 32 cm kadardır. Ensede, üstü ve altı beyaz ile çevrilen siyah yarım bir halka vardır. Kuyruk altı tüyleri siyah bir bölge içindedir. Kuyruğun son yarısı beyazdır. Tohumlarla beslenir. Steplerde yaşarlar. Yaşam süreleri 27 yıldır. Asya'da, ve Balkanlar'da yaygındırlar. Orta ve Doğu Karadeniz sahil bölgeleri hariç bütün Türkiye'de yerli kuşlardır.

Ağaçkakan

Kuşlar (Aves) sınıfının, ağaçkakanlar (Piciformes) familyasındaki türlere verilen addır. Bu kuşların gagaları kama biçiminde, kuyrukları sert tüylüdür. Hayvan ve bitkilerle beslenirler. Genellikle ağaçlara tırmanır ve kabuk altındaki böcekleri yerler. Ağaç kovuklarına ve çoğunlukla kendi açtıkları oyuklara yumurta bırakır. Avustralya, Yeni Zelânda ve Madagaskar dışında, tüm dünyada sıcak bölgelere yayılmışlardır. Türkiye'de 9 türü vardır.

Guguk Kuşu

Kuşlar (Aves) sınıfının, guguk kuşları (Cuculiformes) takımının guguk kuşları (Cuculuidae) familyasındaki türlere verilen genel addır. Boyları 33 cm, ağırlıkları 140 g kadardır. Erginlerinin başı, boyun ve sırt kısımları mavimsi esmer renktedir. Gözün üzerinde koyu bir çizgi vardır. Kuyrukları uzundur. Böcek ve tırtıl gibi çeşitli hayvanlarla beslenirler.

Yurdumuzun her tarafında yazın kuluçkaya yatan göçmen kuşlardır. Her çeşit ormanda, ovalarda ve tepelik, dağlık yerlerde yaşarlar.

Kaynak: Mobilsoft, Bilim ve Teknoloji Ansiklopedisi
Derleyen: EreNeT.NeT